Odgovori na postavljena pitanja - Biologija

U stanicama geni dolaze u parovima, tj. alelima. Pritom jedan nasljeđujemo od majke, jedan od oca. Ako su aleli identični, govorimo o homozigotu, a ukoliko su različiti govorimo o heterozigotu za svojstvo koje je određeno tim genom.

Aleli se mogu u stanicama nalaziti u različitim odnosima i ovisno o tom odnosu ispoljit će se određeni fenotip.

Odnos među alelima može biti dominantnost, recesivnost, kodominantnost, nepotpuna dominacija, epistaza. Najlakše ih je opisati na primjerima.

DOMINANTNOST

Alel je dominantan ukoliko ispoljuje svoj fenotip bez obzira na svojstvo koje definira drugi alel. U tom slucaju, taj drugi alel nazivamo recesivnim (jer njegovo svojstvo ne dolazi do izražaja).

Ukoliko sa "A" označimo dominantan a sa "a" recesivan alel, tada će kombinacije "AA" i "Aa" dati identičan fenotip. Za svojstvo određeno takvim odnosom alela kažemo da je dominantno svojstvo. Primjer za autosomalno dominantno svojstvo su smeđe oči.

RECESIVNOST

Recesivan alel je takav alel čije svojstvo se neće ispoljiti u paru sa dominantnim alelom, već samo u paru sa drugim recesivnim alelom, dakle govorimo o recesivnom homozigotu za neko svojstvo. Samo kombinacija "aa" će ispoljiti takvo, recesivno svojstvo. Primjer za autosomalno recesivno svojstvo su plave oči.

NEKOMPLETNA DOMINACIJA

Kod nekompletne dominacije ne dolazi do ispoljavanja nijednog od homozigotnih svojstava, vec je fenotip zapravo intermedijaran. Dakle ne postoji već spomenuti odnos dominantnog i recesivnog, tj."A" i "a" nego A1 i A2. Primjer je boja cvijeta kod zijevalice. Kad se križa biljka crvenog cvijeta, dakle A1A1 sa biljkom bijelog cvijeta, dakle A2A2 dobijemo kompletno potomstvo s ružičastim cvijetom genotipa A1A2.

KODOMINANTNOST

Kodominantni aleli su takvi kod kojih nema ekspresije intermedijarnog fenotipa već dolazi do ekspresije oba homozigotna fenotipa. Dobar primjer za to su krvne grupe gdje ljudi krvne grupe AB imaju na svojim eritrocitima ispoljene i A i B antigene.

EPISTAZA

Epistaza je interakcija između gena na dva ili više lokusa, pri čemu se ispoljeni fenotip razlikuje od onog koji bi se očekivao kad bi lokusi bili eksprimirani zasebno. Epistatski geni svojom prisutnošću suprimiraju (maskiraju) učinak gena s drugog lokusa. U slučaju epistaze fenotipski omjer klasičnog dihibridnog križanja 9:3:3:1 se mijenja.

Npr. Uzmimo boju krzna u miša

B=crna boja (dominantno)
b=smeđa boja (recesivno)
C=krzno je obojeno (dominantno)
c=krzno nije obojeno (recesivno)

Fenotip:

crno krzno=BBCC, BbCC, BbCc. BBCc
smeđe krzno=bbCC, bbCc
albino=BBcc, Bbcc, bbcc

Omjer je 12:4 u korist obojenih miševa.

Dakle, ukoliko imamo "cc" homozigota neće doći do obojanosti krzna pa je sasvim nebitno da li jedinka ima alele koji određuju smeđu ili crnu boju krzna. Gen za obojenost krzna je epistatski u odnosu na gen za boju krzna.

MULTIPLI ALELI

Za ispoljavanje nekog svojstva može u populaciji postojati više od dva alela, no jedinka usprkos tome ima samo dva jer nasljeđuje jedan od oca i drugi od majke. Npr. kod krvnih grupa postoji 3 alela: IA, IB, i. No jedinka ima samo dva od tih alela i ovisno o tome kakvu kombinaciju posjeduje može biti krvne grupe A, B, AB, 0.

POLIGENA SVOJSTVA

Većina svojstava u našem organizmu određena je većim brojem gena. U takva svojstva spadaju visina, težina..

PLEIOTROPIJA

Pojava kad jedan gen kodira za više svojstava.

Marina Babić
Student 4. godine, smjer: molekularna biologija
Prirodoslovno-matematički fakultet, Zagreb